ΤΑ ΠΑΝΙΑ – Πανιά κρουαζιέρας ανοικτής θαλάσσης
Συγγραφέας : Ιωάννης Κακίτσης
Τα πανιά είναι η κινητήρια δύναμη ενός ιστιοπλοϊκού σκάφους. Είναι η «μηχανή» του. Είναι η μηχανή που καίει θεϊκό καύσιμο. Δεν ρυπαίνει, ούτε σβήνει. Αμερικανοί καρδιολόγοι συνιστούν την ιστιοπλοΐα, επειδή προσφέρει στους ασθενείς τους ηρεμία και απεραντοσύνη. Δεν ρυπαίνει το νευρικό μας σύστημα, όπως ο θόρυβος μιας μηχανής και η βρόμα της.
Τα πανιά προσφέρουν συνεχή εξάσκηση του μυαλού και του σώματος σε κάθε αλλαγή έντασης και κατεύθυνσης του ανέμου. Δηλαδή «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερα γνωρίζουμε για αυτά, τόσο πιο ενδιαφέρον θα είναι και το παιχνίδι μαζί τους.
Οι έννοιες Ιστιοπλοΐα – Ιστιοπλοϊκό περικλείουν ατελείωτα κεφάλαια όπως: Ναυτοσύνη, Αεροδυναμική, Υδροδυναμική, Μετεωρολογία κ.λπ. Κεφάλαια που από μόνα τους είναι ανεξάντλητα. Κυρίαρχο ρόλο μεταξύ των ανωτέρω κατέχουν τα πανιά. Πρέπει να ταιριάξουμε τα ανάλογα πανιά σε κάθε κλάδο του τύπου ιστιοπλοΐας που ενδιαφέρει τον καθένα μας. Ιστιοπλοΐα κάνει και ο βαρκάρης με το λατινάκι του. Ιστιοπλοΐα κάνει και ο αθλητής με την ιστιοσανίδα του. Ιστιοπλοΐα κάνει κι αυτός που γυρίζει την υδρόγειο. Ιστιοπλοΐα κάνει και αυτός που γυρίζει μια σημαδούρα. Η ιστιοπλοΐα συμπεριλαμβάνεται στους Ολυμπιακούς αγώνες. Η ιστιοπλοΐα ενδείκνυται και για τον νευρασθενή.
Εκ των πραγμάτων δεν είναι δυνατόν το άρθρο αυτό να καλύψει όλους τους τύπους των πανιών. Θα έλεγα ότι ούτε την εισαγωγή των ανωτέρω κεφαλαίων δεν είναι δυνατόν να καλύψει. Αυτός είναι ο λόγος που διάλεξα να σας αναφέρω τα βασικά στοιχεία ενός συγκεκριμένου κεφαλαίου της ιστιοπλοΐας: «Πανιά κρουαζιέρας ανοικτής θαλάσσης» και συγκεκριμένα «Πανιά ακτοπλοΐας», μια και αυτό το είδος είναι πιο διαδεδομένο στην Ελλάδα (συγκεκριμένα). Παραθέτω το «συγκεκριμένα», γιατί όντως μόνο στην Ελλάδα παρατηρείται αυτό το φαινόμενο. Ίσως επειδή έχουμε φανταστικές παραλίες και νησιά. Ίσως γιατί είμαστε «της καλοπέρασης». Ίσως επειδή δεν δίνουμε προτεραιότητα στα χρήματα, αλλά, όπως λέει και ο λαός, «το ψάρι και το χρήμα τρώγονται φρέσκα». Πάντως οι σχολές ανοικτής θαλάσσης αυξάνονται συνεχώς και ο κόσμος όλο και πληθαίνει στον συγκεκριμένο κλάδο ιστιοπλοϊκών. (Ανοικτή θάλασσα για τους Έλληνες είναι η Ακτοπλοΐα. Για να λέμε και τα πράγματα με το όνομά τους). Οι απαιτήσεις των ιδιοκτητών σκαφών αναψυχής, όσον αφορά τα πανιά, -λυπάμαι που το λέω, αλλά η 25χρονη πείρα μου ως ιστιοράπτη αυτό με έχει διδάξει- δεν είναι υψηλών απαιτήσεων.
Είναι πλέον γεγονός ότι το Roller Reeffing, είτε για τζένοα, είτε για μαΐστρα, φοριέται κατά το 99,9% των σκαφών. Όντως στην ακτοπλοΐα είναι μπελάς το βίρα-μάινα κάθε 2-3 ώρες. Κατά πόσο ευχαριστιέστε τη διαδρομή; Πόσο χαίρεστε να αρμενίζετε με ιδανικά πανιά κρουαζιέρας; Πόσο σας ενδιαφέρει η απόδοση; Πόσο η ασφάλεια; Κατά πόσο σας ενδιαφέρει το παιχνίδι της ρύθμισης; Γιατί αν ενδιαφέρεστε να «φτάσετε» μόνο τότε, τα πράγματα είναι διαφορετικά; Αυτά πρέπει να αναλογιστείτε, πριν πάρετε οποιαδήποτε απόφαση για να φτιάξετε πανιά.
Τα πανιά χωρίζονται σε κατηγορίες και ανάλογα χρησιμοποιείται διαφορετικός τύπος υφάσματος και εξαρτημάτων και διαφορετικός τρόπος σχεδίασης και κατασκευής.
Οι κατηγορίες πανιών κρουαζιέρας είναι: α) Cruising / Charter Cruise, β) Offshore Cruising, γ) High Performance Cruising.
Cruising / Charter Cruising
Στην πρώτη κατηγορία το ύφασμα που χρησιμοποιείται είναι υφασμένο προσεκτικά, αλλά και οικονομικά. Είναι πολυεστερικό, δηλαδή Dacron με αρκετή ελαστικότητα, για να έχει αντοχή σε κοπάνημα του σκάφους, άρα και της ιστιοφορίας. Τα πανιά σχεδιάζονται ρηχά, επειδή υπάρχει η τάση να ξεχειλώνουν. Το βασικότερο προνόμιο είναι η χαμηλή τους τιμή. Κατασκευάζονται πάντα με οριζόντια κατανομή φύλλων, με ιδιαίτερη έμφαση στα ευπαθή τους μέρη, όπως: στις ραφές, ιδιαίτερα του αετού, στις μπανελοθήκες και στις μούδες.Αποφεύγονται οι μεγάλοι αετοί και γενικώς ό,τι μπορεί να προκαλέσει σύγχυση των επιβαινόντων. Συνήθως οι μαΐστρες είναι για Roller Reefing κατάρτια, που η απόδοσή τους είναι 50% μιας συνηθισμένης μεγίστης. Όπως είπαμε, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Η τζένοα σίγουρα είναι Furling. Δεν νομίζω να υπάρχει ενοικιαζόμενο σκάφος χωρίς σύστημα περιτυλίγματος. Δηλαδή εδώ έχουμε ένα πανί που πρέπει να ανταποκριθεί στην μπουνάτσα και στη θύελλα. Μέχρι σήμερα το ιδανικό πανί δεν έχει βρεθεί, άρα, για να αποφεύγονται ζημιές, οι Roller Genoas είναι από χοντρό ύφασμα, ιδιαίτερα ενισχυμένες με Sun Strip (αντηλιακό κάλυμμα), για να μην τις καίει ο ήλιος. Αποδίδουν μετά τα τρία Beaufort, για αυτό και κατασκευάζονται συνήθως σε μέγεθος σαν Νο 2 Genoa, δηλαδή περίπου 135% XJ. Cruising Spinnaker χρησιμοποιούν λιγότεροι από το 5% των ιστιοπλόων αυτού του τύπου. Αυτοί που χρησιμοποιούν Cruising Spinnaker θα συνιστούσα να το φορούν σε μανίκι για ευκολότερο βίρα-μάινα. Πάντα όμως υπάρχει το ενδεχόμενο το μανίκι να μπλέξει στο πάνω στριφτάρι τού Roller. Όσον αφορά τις εταιρείες ενοικίασης ιστιοπλοϊκών σκαφών αναψυχής, τις ενδιαφέρει να έχουν τις λιγότερες ζημιές και, αν είναι δυνατόν, κάθε δύο-τρία χρόνια καινούργια πανιά, άρα πολύ σωστά ψάχνουν για τα ανθεκτικότερα πανιά στην πιο προσιτή τιμή. Υπάρχουν βέβαια και οι κακοί επαγγελματίες που ψάχνουν για τα πιο φθηνά πανιά χωρίς να δίνουν έμφαση στην ανθεκτικότητά τους. Συνήθως αυτοί τα πληρώνουν διπλά, γιατί κάθε λίγο βρίσκονται σε κάποιο ιστιοραφείο για επισκευές.
Offshore Cruising
Ως προς τη δεύτερη κατηγορία, χαίρομαι που υπάρχουν και επαγγελματίες (Charter) σε αυτήν (λίγοι δυστυχώς). Τα υφάσματα που χρησιμοποιούνται είναι πάλι Dacron, αλλά πολύ καλύτερης ύφανσης και ανάλογα με τον λόγο ύψους-πλάτους των πανιών (Aspect-Ratio). Τα υφάσματα αυτά είναι πιο πυκνοΰφαντα με πολύ καλύτερη διαγώνια συμπεριφορά. Δύο είναι τα σημεία όπου βοηθούν αυτά τα υφάσματα:
α) Επιτρέπουν στο πανί να κρατάει το σχήμα του σε μεγάλη εμβέλεια έντασης και γωνίας ανέμου και
β) τα πανιά κρατάνε το σχήμα τους σε πολύ μεγαλύτερο διάστημα. Το καλάρισμά τους έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, λόγω της αρμονικής τους ύφανσης. Και αυτά έχουν οριζόντια κατανομή φύλλων υφάσματος (είναι λάθος να κοπούν Radial, μια και οι δυνάμεις του υφάσματος δεν το επιτρέπουν). Η οριζόντια κατανομή χαμηλώνει και μαζί το κόστος, μια και ο ιστιοράπτης έχει λιγότερη φύρα. Τα εξαρτήματα (Hardware) που χρησιμοποιούνται είναι πολύ πιο προσεγμένα. Η έμφαση στην αντοχή των πανιών και ιδιαίτερα στα ευαίσθητα σημεία είναι ανάλογη.
Τα σκάφη που ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία έχουν επί το πλείστον Roller Genoa, αλλά συνήθως χρησιμοποιούν δύο. Μία Νο 1 που την τυλίγουν μέχρι Νο 2 και μία Νο 3 που την τυλίγουν μέχρι και 4α. Έτσι και ο ιστιοράπτης έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τα ανάλογα υφάσματα, για να αποδώσουν οι τζένοες με την καλύτερη συμπεριφορά, μη χάνοντας την απόδοσή τους.
Τα πανιά αυτά, αν χρησιμοποιούνται σωστά, αντέχουν για πολύ μεγαλύτερο διάστημα (τρεις φορές πιο πολύ από μία Roller της σειράς), χωρίς να ξεχειλώνουν ή να παθαίνουν ζημιές. Οι μεγίστες είναι συνήθως DROP-BOOM / Full-Batten ή τουλάχιστον οι πρώτες δύο μπανέλες είναι Full-Size. Στήνονται πιο εύκολα, αποδίδουν το μέγιστο και δεν παρουσιάζουν γρήγορα καταπόνηση. Συνοδεύονται συνήθως από ένα εύχρηστο DROP-BOOM κάλυμμα, κάνοντας το μάζεμα παιχνίδι. Στην περίπτωση αυτή, οι ιστιοπλόοι χρησιμοποιούν συνήθως M.P.S. (Multi Purpose Spinnaker) με μανίκι ή SOCK (κάλτσα), όπως αποκαλείται, και είναι χάρμα οφθαλμών, αρμενίσματος και απόδοσης. Προτιμούνται FULL RADIAL κοπής Spinnaker (από κάθε γωνία ακτινωτά) για καλύτερο στήσιμο και αντοχή.
High Performance Cruising
Στην τρίτη κατηγορία ο ιστιοπλόος ψάχνει για το καλύτερο. Εδώ καταφεύγουμε σε σάντουϊτς – φιλμ υφάσματα. Στις τζένοες, όταν δεν πάμε σε Spectra, χρησιμοποιούμε Polyester Laminates. Λόγω συνδυασμού TAFFETA (ψιλό πυκνοΰφαντο Dacron) – FILM MYLAR – TAFFETA (σχήμα 1), το «ύφασμα» αυτό έχει άριστη συμπεριφορά. Είναι μαλακό, κόβεται Radial, έχει U.V. προστασία και επιπλέον προστατευτικό κατά της σκουριάς.
Ο ιστιοπλόος σε αυτήν την κατηγορία έχει σκοπό την απόδοση. Ξέρει ότι, όσο δρομίζει το σκάφος, τόσο πιο «ξεκούραστα» αρμενίζει. Προτιμάει, όταν δεν χρησιμοποιεί Spectra, για τη μαΐστρα του να φοράει Cruising Laminate ύφασμα πολλαπλών στρώσεων, όπως το DC τής Dimension Polyant με πέντε στρώσεις (σχήμα 2), ή των τεσσάρων στρώσεων τής Bainbridge. Αυτό το ύφασμα έχει ιδιαίτερα χαμηλή ελαστικότητα. Εύκολα μουδάρεται, δεν σχίζεται εύκολα, αλλά και, όταν αρχίσει για κάποια αιτία να σχίζεται, αμέσως φρενάρει στις Ripstop ίνες τού SCRIM. Και αυτό το ύφασμα, όπως και το παραπάνω, έχει U.V. κάλυψη με προστασία κατά της σκουριάς. Προτιμάτε οι μαΐστρες (Tri-Radial) από αυτό το ύφασμα να είναι Full-Batten. Οι απαιτητικοί ιστιοπλόοι καταφεύγουν στο SPECTRA® / Dyneema® με διαγώνιες ίνες που ισχυροποιούν το ύφασμα ιδιαίτερα στις δευτερεύουσες δυνάμεις (κυματισμός, συμπεριφορά αρματωσιάς κ.ά.). Προτιμάται κυρίως σε σκάφη άνω των 40 ποδών που απαιτείται πλέον δυναμική ανταπόκριση.Τα σκάφη αυτά φέρουν κανονικά Spinnakers ή Cruising Spinnakers. Ένα για πρύμα και ένα για κλειστές πλεύσεις.
Η συντήρηση
Τα πανιά όλων των κατηγοριών χρειάζονται συντήρηση. Πρώτο και κύριο, όταν το σκάφος πρόκειται να μείνει στο ρεμέντζο πάνω από δέκα μέρες περίπου, πρέπει τα πανιά να βγαίνουν από τα άρμενα και να διπλώνονται, να μπαίνουν στους σάκους τους και να αποθηκεύονται. Είναι τρομερό να βλέπεις το σκάφος στο καβαλέτο όλο τον χειμώνα με τα πανιά επάνω. Δύο φορές τον χρόνο πρέπει να πλένονται με άφθονο γλυκό νερό. Όχι απορρυπαντικά οποιωνδήποτε τύπων. Και κυρίως, όχι τα ειδικά σαπούνια για πανιά. Καταστρέφουν την κόλλα (ρητίνη) και η ύφανση μένει απροστάτευτη χάνοντας τη συνοχή της. Μια φορά τον χρόνο, συνήθως στο τέλος της σεζόν, τα πανιά πρέπει να πηγαίνουν στον κατασκευαστή τους για τον ετήσιο έλεγχο.
Δεν μπορείτε να αναλογιστείτε από τι μπελάδες μπορείτε να γλιτώσετε.
Βασική παρατήρηση που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι: η αντοχή των πανιών σας δεν εξαρτάται από τα χρόνια, αλλά από τη χρήση. Για παράδειγμα, μπορεί ένα πανί να γίνει κομμάτια την πρώτη φορά που το φορέσατε, λ.χ. αν μαγκώσει στους σταυρούς και κοπανήσει δύο-τρεις φορές. Είναι δυνατόν επίσης να φθαρεί, εάν φυλλάρει για πολλή ώρα. Γι’ αυτό πρέπει να είναι πρακτική και εύκολη η χρήση του.
Ο εξοπλισμός της ιστιοφορίας πρέπει να είναι σωστά μελετημένος και να δουλεύει άριστα, για να μην παρεμποδίζει τις γρήγορες ρυθμίσεις των πανιών. Αν π.χ. θέλετε να πάρετε μία μούδα και το πανί κοπανάει επί μισή ώρα, το αποτέλεσμα θα είναι να σχιστούν τουλάχιστον οι μπανελοθήκες, να σχιστεί το TAPE του αετού ή να μαγκώσει κάπου το κρυφόσχοινο.
Η σωστή επιλογή των πανιών σας, όπως και η καλή συντήρηση τους, θα έχει ως δεδομένο τη δική σας απόλαυση.
